“Moralne zobowiązanie wzajemności wzywa nas do uhonorowania odpowiedzialności za wszystko, co otrzymaliśmy i co zabraliśmy.”
Witamy w Fundacji Korowód Bioregional Center!
Jesteśmy inicjatywą zakorzenioną w sercu regionu Sudetów, miejscu, gdzie spotykają się góry, doliny i rzeki. To ziemia ukształtowana przez głęboką historię i ludzi, którzy żyli tu przez wieki. Nasza praca koncentruje się na bioregionie Sudetów i jego powiązaniu z systemem rzeki Odry poprzez liczne dopływy i górskie źródła, uznając głębokie powiązanie między ziemią, jej systemami wodnymi a wszystkimi żywymi istotami. Wierzymy, że prawdziwa regeneracja1 zaczyna się od zrozumienia i działania w ramach ekologicznych, geograficznych i kulturowych granic naszego miejsca.
Jeremy Rifkin | The Empathic Civilization
-
„Zrozumieć rzekę, to zrozumieć krajobraz.”
— Mieczysław OrłowiczSudety to geologiczna pamięć zapisana w kamieniu. Te pradawne formacje stanowią część kręgosłupa Europy Środkowej, a ich źródła zasilają Odrę — ekologiczną arterią Polski. To tutaj wody spływają z gór w kierunku Morza Bałtyckiego, Północnego i Czarnego, czyniąc ten obszar jednym z najważniejszych pod względem hydrologicznym podziałów kontynentu. Trójmorski Wierch, czyli „Szczyt Trzech Mórz”, to nie tylko geograficzna ciekawostka — to symbol połączeń i współzależności.
W opowieści o miejscu geologia jest głębokim czasem, który kształtuje nasze możliwości. Regeneracja krajobrazu zaczyna się od zrozumienia, jak działają zlewnie, jak ukształtowanie terenu wpływa na glebę i jak woda jest źródłem życia.
-
„Gdy próbujemy wyodrębnić cokolwiek z otoczenia, odkrywamy, że jest ono powiązane ze wszystkim innym we wszechświecie.”
— John MuirSudety są domem dla bogatych, złożonych ekosystemów — bukowych i świerkowych lasów, torfowisk, górskich łąk i mozaiki agroekologicznych nisz. Te systemy wciąż leczą głębokie rany: zanieczyszczenia przemysłowe, kwaśne deszcze, fragmentację siedlisk oraz monokulturowe gospodarki leśne.
Jednak regeneracja ekologiczna jest możliwa. Dzięki rozwiązaniom opartym na naturze, tworzeniu korytarzy dla dzikiej przyrody i ochronie przyrody prowadzonej przez lokalne społeczności, możemy wspierać powrót bioróżnorodności. Regeneracja to nie powrót do dawnego stanu — to pomoc życiu w tym, co robi najlepiej: przystosowywać się, łączyć i rozkwitać.
-
„Bioregionalizm nie polega na cofaniu się w czasie, ale na pamiętaniu przyszłości.”
— Daniel Christian WahlRegion Sudetów od zawsze był miejscem spotkań kultur. Przenikają się tu tradycje polskie, czeskie, niemieckie i śląskie — widoczne w architekturze, językach, kuchni i rytmach świąt oraz sezonów. Po II wojnie światowej te ziemie zostały w dużej mierze wyludnione i zasiedlone na nowo, a za tym poszło zerwanie ciągłości kulturowej i głęboka rana w zbiorowej pamięci. Ale pamięć przetrwała — w krajobrazie, w opowieściach, w nazwach miejsc, w rytuałach i języku.
Jednym z kluczy do odnowy więzi z miejscem jest przywracanie dawnych form wiedzy i praktyki: rzemiosła, pieśni, mowy i rytuałów, by je skostniałe zakonserwować, ale by dać im nowe życie i znaczenie.
Słowiański folklor, głęboko zakorzeniony w cyklach natury i relacji z ziemią, oferuje żywe obrazy tej harmonii: duchy lasów (leśne), opiekuńcze dusze domostw (domowiki), święta związane z przesileniami i równonocami (np. Noc Kupały, Dziady), czy pieśni żniwne i kolędnicze. Te tradycje nie tylko porządkują czas, ale też uczą uważności wobec krajobrazu, zwierząt, roślin i żywiołów.
Bioregionalizm to zaproszenie, by znów słuchać miejsca. Uczy nas, że kultura jest żywa, osadzona i ewoluująca razem z ziemią. To szansa na stworzenie nowej, zakorzenionej tożsamości — nie przez odtwarzanie przeszłości, lecz przez pielęgnowanie tego, co trwa i wciąż może nas uczyć życia w relacji.
-
„Zrozumieć miejsce, to zrozumieć siebie.” — Olga Tokarczuk
Sudety niosą w sobie warstwową historię — zmieniających się granic, wojen, migracji, wypędzeń i przemysłowej eksploatacji. Te góry były świadkami wieków ludzkich przemian, często brutalnych. Pamięć o tym, co się wydarzyło, pozostała w ruinach, zapomnianych cmentarzach, starych sadach i opuszczonych ścieżkach.
Aby uleczyć krajobraz, musimy zmierzyć się z tą historią. Regeneracja to nie tylko proces ekologiczny, ale również kulturowy i historyczny. To znaczy: uznać stratę, nazwać wyparcie, upamiętnić nieobecnych. To także opowiadanie historii na nowo — historii, w których mieszczą się wszystkie głosy: ludzkie i nieludzkie, obecne i minione.
Regeneracja Sudetów to szansa na stworzenie nowych form pamięci — takich, które nie dzielą, lecz łączą. Kiedy uczymy się słuchać ziemi, jej krajobrazów i blizn, uczymy się też współodczuwać i współtworzyć przyszłość, która nie zapomina.
“Jesteśmy powołani do tego, by być architektami przyszłości, a nie jej ofiarami.”
Wizja i Misja
Korowód jest zaangażowane w wspieranie regeneracji bioregionalnej w regionie Sudetów. Naszą wizją jest stanie się istotnym węzłem w tym unikalnym miejscu – wzmacniającym powiązania ekologiczne, rolnicze i społeczne oraz odporność poprzez głęboką więź z ziemią, zrozumienie relacji ekologicznych podtrzymujących życie oraz dostosowanie ludzkich działań do rytmów i granic świata przyrody. Ta praca w bioregionie Sudetów jest wkładem w szersze dążenie do zdrowego, pluralistycznego systemu regeneracyjnych gospodarek oraz ogólny cel budowania zbiorowej zdolności do transformacji systemów, społeczeństwa i samego siebie na rzecz globalnej regeneracji.
Granice Planetarne
W 2024 roku Stockholm Resilience Centre ogłosiły, że przekroczyliśmy już siedem z dziewięciu granic planetarnych, w tym dotyczących klimatu, bioróżnorodności, użytkowania gruntów, zanieczyszczeń chemicznych, cyklu azotu i fosforu, zakwaszenia oceanów oraz nowego zanieczyszczenia chemicznego (plastiki i inne związki w środowisku). To sygnał, że globalne systemy podtrzymujące życie zbliżają się do punktów krytycznych, co może wywołać nieodwracalne zmiany.
Klimat destabilizuje się pod wpływem emisji gazów cieplarnianych, topnieją lodowce, zakłócane są prądy oceaniczne — wszystko to zwiększa ryzyko susz, powodzi i kryzysów żywnościowych. Jednocześnie masowe wymieranie gatunków osłabia funkcje ekosystemów, które zapewniają oczyszczanie wody i zdrowie gleb.
Zakwaszenie oceanów i zaburzenie cyklu azotu oraz fosforu prowadzą do eutrofizacji wód i pogarszają stan ekosystemów wodnych. Z kolei obecność plastiku i toksycznych chemikaliów w środowisku wywiera presję na zdrowie ludzi i zwierząt, a zmiany w użytkowaniu gruntów — urbanizacja, wylesianie, intensywne rolnictwo — powodują utratę siedlisk i erozję gleby.
Przekroczenie tych granic to jak efekt domina — kryzysy lokalne stają się globalne. Bioregionowanie to odpowiedź na te wyzwania, pozwalając na regenerację krajobrazów i przywracanie ekosystemów, zanim przekroczymy kolejne punkty krytyczne.
📄 Więcej o konsekwencjach przekroczenia granic planetarnych przeczytasz w Raporcie Planetarnego Zdrowia 2024.
Otto Scharmer | The Social Soil | Cultivating Fertile Ground for Change
“Najbardziej radykalną rzeczą, jaką możemy dziś zrobić, jest być w pełni obecnym wobec tego, co dzieje się na świecie.”
Eksploracja Bioregionowania
Bioregionowanie to dynamiczny, osadzony w miejscu proces ponownego zamieszkiwania krajobrazu poprzez zrozumienie jego kontekstu ekologicznego i kulturowego oraz współtworzenie regeneratywnych systemów. Wychodząc z całościowego myślenia systemowego, bioregionowanie kładzie nacisk na uczenie się życia w zgodzie z miejscem poprzez świadomą transformację i aktywne zaangażowanie w złożoność relacji między ludźmi, naturą i gospodarką.
Reprezentuje ono przejście od statycznego „-izmu” do dynamicznego procesu stawania się — procesu, który wymaga działania, współodczuwania i długofalowej zmiany. Dla Korowódu bioregionowanie obejmuje kilka wzajemnie powiązanych wątków:
-
Bioregionowanie zaczyna się od zrozumienia samego „bioregionu”. Bioregion definiowany jest przez swoje unikalne cechy fizyczne (klimat, topografia), ekologiczne (gleba, flora, fauna, grzyby) i kulturowe (język, sztuka, tożsamość), a także ich wzajemne powiązania. Są one postrzegane jako granice ekologiczne, geograficzne i kulturowe – czasami opisywane jako „twarde linie, miękkie linie i ludzkie linie”. Co istotne, bioregiony są ostatecznie definiowane przez ludzi w nich żyjących. Organizowanie ludzkiej aktywności w tej skali jest postrzegane jako wykorzystanie „inteligencji miejsca”. Region Sudetów i górna część zlewni Odry stanowią geograficzny i ekologiczny kontener dla działań Centrum.
-
Kluczowym elementem bioregionowania jest opracowanie wspólnej, długoterminowej wizji – „Strategii Regeneracji Bioregionalnej”. Idealnie jest to współtworzony, wielopokoleniowy plan (20–100+ lat), który obejmuje światopoglądy, wartości, procesy i zasady kierujące pracą. Strategia oparta jest na kompleksowym mapowaniu i analizie systemowej. Ma ona na celu zharmonizowanie istniejących inicjatyw i inspirowanie nowych, ostatecznie prowadząc do rozkwitu ekosystemów i korzyści dla przyszłych pokoleń.
-
Zarządzanie bioregionalne polega na dostosowaniu granic politycznych i administracyjnych do granic ekologicznych i kulturowych. To proces, w którym społeczeństwo organizuje się, by podejmować i wdrażać decyzje, dążąc do wzajemnego zrozumienia i zbiorowej odpowiedzialności za ekosystem. Kluczowe są tu obywatelskie zarządzanie (stewardship) i dążenie do zmiany układów sił w kierunku uzdrowienia i transformacji. Struktury zarządzania muszą być inkluzywne i partycypacyjne, co może oznaczać decentralizację zarządzania zasobami finansowymi. Budowanie zaufania jest fundamentem skutecznego zarządzania bioregionalnego, szczególnie w początkowych etapach.
-
Bioregionowanie zawiera aspirację stworzenia „zdrowego, pluralistycznego systemu regeneracyjnych gospodarek”. Regeneracyjna gospodarka wspiera życie i dobrostan, lokalizując produkcję i konsumpcję, aby zaspokajać podstawowe potrzeby przy użyciu zasobów uprawianych w sposób regeneratywny. Taka transformacja przekształca działalność gospodarczą w siłę napędową odbudowy ekosystemów. Bioregionalne Fundusze Finansowania (BFF) proponowane są jako narzędzia wspierające tę transformację.
-
Fundamentalnym celem jest wzmacnianie powiązań społecznych i odporności. Obejmuje to budowanie relacji opartych na zaufaniu, łączenie ludzi z miejscem i ekologią oraz ożywienie poczucia przynależności. Zachowanie i rozwój kultury są integralną częścią działalności Centrum, uznając, że cechy kulturowe, takie jak język, sztuka i tożsamość, stanowią podstawę definicji bioregionu. Bioregionalna tożsamość może się z tych działań wyłaniać.
-
Centrum skupia się na opiece nad regeneracją gleby, wody i bioróżnorodności regionu. Oznacza to zakorzenienie w ziemi, zrozumienie jej relacji ekologicznych i dostosowanie praktyk ludzkich do jej rytmów i ograniczeń. Regeneracyjne rolnictwo, w tym agroekologia i agroleśnictwo, to kluczowe praktyki wspierające tę troskę. Regeneracja biokulturowa – życie w relacji z miejscem jako obywatel-opiekun – stanowi centrum tego wysiłku.
-
Regeneracja bioregionalna wymaga transformacji systemowej. Zakłada ona postrzeganie systemów ekologicznych, społecznych i ekonomicznych jako głęboko powiązanych i działanie na rzecz ich przemiany z systemów degradowania życia na systemy je ożywiające. Wymaga to dostosowania ludzkiej świadomości i działań do zasad funkcjonowania systemów żyjących. Korowód może odegrać rolę w prowadzeniu wdrażania strategii i wspieraniu ciągłego uczenia się oraz mapowania. Region pełni funkcję krajobrazu uczącego się, gdzie możliwe jest wspólne odczuwanie i nadawanie znaczeń.
Jeff Brewer | Bioregional Earth Insights: Why Bioregions?
Proces, Ramy i Praktyki
Bioregionowanie jako podejście zaangażowanie interesariuszy w regionie, pomagając w tworzeniu wspólnego kierunku działania, który powstaje na podstawie wspólnej wizji potrzeb ekosystemów i społeczności. Oparte na zrozumieniu „historii miejsca” oraz jego wartości dla ludzi, bioregionowanie angażuje zróżnicowane grupy aktorów, zapewniając reprezentację różnorodnych światopoglądów, praktyk i systemów wiedzy — w tym wiedzy lokalnej.
Proces bioregionowania rozwija się w kilku wzajemnie powiązanych fazach, odzwierciedlając iteracyjny i nielinearny charakter, który dostosowuje się do lokalnej dynamiki i ewoluuje w czasie:
-
Bioregionowanie zaczyna się od słuchania — ziemi, ludzi i wzorców, które kształtują życie w regionie.
Ten pierwszy etap polega na budowaniu zaufania i tworzeniu przestrzeni, w której mogą rozwijać się relacje. Spędzamy czas na wędrówkach po krajobrazie, organizujemy wydarzenia immersyjne, zbieramy opowieści i wsłuchujemy się w to, co już jest żywe. Chodzi o dostrojenie się do głębszych rytmów miejsca i wspólnoty.
Korzystamy z praktyk takich jak Warm Data oraz dialog generatywny, które pomagają ludziom dostrzegać powiązania między ekologią, gospodarką, tożsamością i kulturą. Te rozmowy wykraczają poza fakty — dotykają uczuć, relacji i codziennych doświadczeń. Dzięki temu zaczynamy wyczuwać, co naprawdę ma znaczenie dla ludzi i ekosystemów danego regionu.
Co ważne, dbamy o to, by w centrum znalazły się głosy często pomijane — zwłaszcza kobiet, młodzieży i społeczności marginalizowanych, których perspektywy są kluczowe dla sprawiedliwej i regeneracyjnej przyszłości.
-
Gdy zaczynają się tworzyć relacje, przechodzimy do etapu wspólnego odkrywania i mapowania opowieści, zasobów, wyzwań i możliwości danego miejsca.
To mapowanie to coś więcej niż zbieranie danych. Chodzi o spojrzenie na krajobraz jako żywy system — zrozumienie, jak natura, kultura, gospodarka i wspólnota są ze sobą powiązane. Przyglądamy się m.in. użytkowaniu ziemi, miejscom kultu, tradycyjnym praktykom, zdrowiu gleby i wody, lokalnym systemom żywnościowym czy dynamice społecznej.
Łączymy myślenie systemowe z wiedzą lokalną, tworząc pełniejszy obraz bioregionu. Używamy takich narzędzi jak mapowanie partycypacyjne, analiza geoprzestrzenna, sesje opowieści i działania artystyczne, które pomagają wydobyć ukryte zależności i wzorce.
Dzięki temu procesowi nadawania sensu, ludzie zaczynają inaczej patrzeć na swoje miejsce — dostrzegają powiązania, identyfikują wspólne problemy i odkrywają możliwości regeneracji, które są zakorzenione i realne.
-
Mając już głębsze zrozumienie regionu, zaczynamy łączyć ludzi w sposób bardziej ukierunkowany.
Ten etap polega na tworzeniu przestrzeni, gdzie spotykają się osoby z różnych sektorów i środowisk — rolnicy, leśnicy, nauczyciele, artyści, naukowcy, lokalni liderzy i inni. Wspólnie dzielą się tym, co dla nich ważne, i odkrywają wspólny grunt.
Zwoływanie to nie tylko organizacja spotkań — to tworzenie relacyjnych przestrzeni, gdzie jest miejsce na głęboką rozmowę, kreatywność i wspólne wyobrażanie przyszłości. Pomaga to przejść od pytania „Co ja mogę zrobić?” do „Co możemy zrobić razem?”.
Celem jest zbudowanie sieci zaufania i współpracy, która będzie wspierać wspólną wizję bioregionu.
-
Kiedy relacje się pogłębiają, a pomysły zaczynają krystalizować, przechodzimy do współtworzenia rozwiązań regeneracyjnych, które odpowiadają na potrzeby krajobrazu i lokalnych społeczności.
Szczególnie ważna jest współpraca z rolnikami, właścicielami ziemi i zarządcami terenów, którzy na co dzień opiekują się krajobrazem. Wspólnie projektujemy działania oparte na agroekologii, agroleśnictwie i odbudowie ekosystemów, które dostarczają żywność, wzmacniają bioróżnorodność i przywracają naturalne funkcje przyrody — takie jak retencja wody, zdrowie gleby czy zapylanie.
To wszystko wpisuje się w zintegrowane podejście do zarządzania krajobrazem, gdzie rozwiązania oparte na przyrodzie łączą się z lokalnymi źródłami utrzymania. Nie chodzi o szybkie rozwiązania, ale o prototypowanie — testowanie małych, zakorzenionych projektów, które mogą się rozwijać i dostosowywać.
Korowód wspiera też przepływ zasobów do regionu — od finansowania i szkoleń po wymianę wiedzy i promocję lokalnych liderów. Współtworzenie to nie tylko działania praktyczne, ale też budowanie nowej kultury współpracy i odpowiedzialności.
-
Bioregionowanie to nie jednorazowy projekt — to żywy proces, który rozwija się razem z ludźmi i miejscem.
W miarę jak uczymy się, co działa, a co wymaga zmiany, dostosowujemy nasze podejście. Poprzez cykliczne rozmowy, refleksję i dzielenie się historiami, aktualizujemy wizję, monitorujemy postępy i wspólnie wprowadzamy korekty.
To właśnie tutaj zakorzenia się odporność bioregionu: w zdolności do słuchania, uczenia się i reagowania. Regeneracja staje się nie tylko celem, ale stylem życia i pracy.
Współ-ewolucja oznacza też tworzenie mechanizmów informacji zwrotnej — zarówno dla rolników, jak i społeczności. Dzięki danym, opowieściom i obserwacjom z terenu możemy lepiej ocenić wpływ naszych działań i wspólnie świętować sukcesy.
W tej fazie zaczyna się naprawdę długofalowa troska, dzielenie odpowiedzialności i międzypokoleniowe uczenie się.
An Introduction to Integrated Landscape Management
Nature-based Solutions (NbS)
“Nie zmienisz rzeczy, walcząc z istniejącą rzeczywistością. Aby coś zmienić, zbuduj nowy model, który uczyni stary przestarzałym.”
“Przyszłości nie da się przewidzieć, ale można ją sobie wyobrazić i z miłością powołać do istnienia.”
Robin Wall Kimmerer | Mishkos Kenomagwen: The Teachings of Grass | Bioneers
-
Tradycyjny polski pochód lub taniec korowodowy zakorzeniony w dawnych rytuałach słowiańskich, symbolizujący wspólnotę, jedność i cykle natury. Historycznie wykonywany podczas świąt, wesel i uroczystości rolniczych, takich jak Dożynki, reprezentuje wzajemne powiązania ludzi i natury. Taniec, często wykonywany w kole lub w linii, odzwierciedla cykliczną naturę życia i zbiorową harmonię